(បរទេស)៖ នេះជាអ្វីដែលមានក្នុងមេរៀននៅសាលារួចទៅហើយ ប៉ុន្តែដើម្បីឆ្លើយតបនឹងសំនួររបស់បងប្អូនមួយចំនួន ទើបយើងធ្វើការស្រាវជ្រាវបន្ថែម ដោយយោងតាមឯកសារផ្លូវការពីបរទេស។
១៖ តើនេប៊ូឡា (Nebula) ឬនីប៊ុយឡា (អាចហៅថា Nebulae) ជាអ្វី?
សម្រាប់ចម្លើយដ៏សាមញ្ញបំផុតគឺ នេប៊ូឡាជាបណ្តុំនៃពពកធូលី និងឧស្ម័ន (cloud of dust and gas) ដ៏ធំសម្បើមនានានៅក្នុងទីអវកាស។ នេប៊ូឡាខ្លះបានកកើតឡើង ដោយសារតែឧស្ម័ន និងធូលី ដែលបន្សល់ទុកពីការផ្ទុះនៃផ្កាយ (supernova)និងការជះចេញដ៏កម្រោល នៃវត្ថុធាតុពីតារាយក្សនានា។ ហើយសម្រាប់នេប៊ូឡាខ្លះទៀត គឺជាកន្លែងដែលផ្កាយថ្មីៗកំពុងកកើតឡើងជាដើម។
២៖ តើ Nebula ចែកចេញជាប៉ុន្មានប្រភេទ?
ប្រសិនបើយើងរាប់ឲ្យអស់សេចក្តីនោះ Nebula ត្រូវបានចែកចេញជា ៥ ប្រភេទដូចជា៖
* Emission Nebula៖ ជាបណ្តុំពពកធូលី និងឧស្ម័ន បង្កើតឡើងដោយតារាក្តៅគគុកណាមួយ តាមរយៈការបញ្ចេញពន្លឺដោយខ្លួនឯង ក្នុងទម្រង់ជាប្រវែងរលកអុបទិច (optical wavelengths) ហើយ Nebula ប្រភេទនេះតែងមានម៉ាសចាប់ពី ១០០ – ១០,០០០ ដង នៃម៉ាសព្រះអាទិត្យយើង។
* Reflection Nebula៖ ជាបណ្តុំពពកធូលី និងឧស្ម័័ននៅទីអវកាស ដែលមិនអាចបញ្ចេញពន្លឺដោយខ្លួនឯង បាននោះឡើយ ព្រោះតែការគ្មានលទ្ធភាពបង្កើតចំហេះអ៊ីដ្រូសែន។ វាអាចភ្លឺ និងឲ្យយើងអង្កេតដឹង ព្រោះតែផ្កាយនៅជិត និងជះពន្លឺទៅលើ Nebula ប្រភេទនោះ។
* Dark Nebula៖ ឬអាចហៅម្យ៉ាងទៀតថា absorption nebula គឺជាបណ្តុំពពកធូលី និងឧស្ម័ននៅទីអវកាស ដែលមានសភាពក្រាស់ឃ្មឹក រហូតដល់អាចបិទបាំងពន្លឺផ្កាយនានា ដែលស្ថិតនៅខាងក្រោយវាបាន។ យើងក៏អាចមើលឃើញ nebula ប្រភេទនេះដែរ ដោយការសម្លឹងទៅកាន់តារានិករ Sagittarius ដែលស្ថិតនៅម្តុំចំណុចកណ្តាល នៃកាឡាក់ស៊ី Milky Way។
* Planetary Nebula៖ ជាបំភាយឧស្ម័នចេញពីក្រុមផ្កាយយក្សក្រហម (Red Giant Star) នានា នៅពេលពួកវាជិតផុតរលត់អាយុជីវិត ហើយបំភាយឧស្ម័នទាំងនោះ បានប្រមូលផ្តុំ និងពង្រីកខ្លួនក្លាយជា planetary nebula។ ការប្រើពាក្យ Planetary នេះ មិនមានអ្វីពាក់ព័ន្ធនឹងភពនោះឡើយ។
* Supernova Remnants៖ ជាបណ្តុំពពកធូលី និងឧស្ម័ន ដែលកើតចេញពីការផ្ទុះស្លាប់ នៃផ្កាយយក្ស ហើយ nebula ប្រភេទនេះអាចរក្សាវត្តមានបានរាប់សែនឆ្នាំ បន្ទាប់ពីបន្ទុះ supernova ដែលបានបង្កើតវាឡើងនោះ។
៣៖ តើផ្កាយធំដល់កម្រិតណាដែលអាចបង្កើតចេញជា Nebula តាមរយៈការផ្ទុះនោះ?
Nebula តូចបំផុតមួយ (ភាសាបច្ចេកទេសហៅថា planetary nebula) ក៏អាចត្រូវបានបង្កើតឡើង ដោយការផ្ទុះនៃផ្កាយតូចៗដែលម៉ាសចាប់ពី ១-៨ ដង នៃម៉ាស់របស់ព្រះអាទិត្យយើង។
៤៖ តើ Planetary Nebula និងកាកសំណល់នៃបន្ទុះ Supernova ដូចគ្នាដែរឬទេ?
ពិតជាមិនដូចគ្នាទេ។ Planetary Nebula គឺបង្កើតឡើងដោយសារតែ តារាមានម៉ាសតូចណាមួយ (១-៨ ដង នៃម៉ាសព្រះអាទិត្យយើង) ខណៈ Supernova វិញ គឺជាបន្ទុះនៃផ្កាយយក្សមួយ។ ភាពខុសគ្នានោះ គឺ Planetary Nebula មិនមែនកើតចេញពីការផ្ទុះនៃផ្កាយ (Supernova) នោះឡើយ ដោយវាត្រឹមជាការផ្ទះជះស្រទាប់ក្រៅនៃតារាតូចណាមួយ ទៅកាន់ទីអវកាសជុំវិញវា នៅពេលដែលស្នូលរបស់វាដួលរលំ ក្លាយជាផ្កាយតូចពណ៌សប៉ុណ្ណោះ។
៥៖ តើ Nebula ជិតប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យយើងបំផុតមានចម្ងាយប៉ុន្មាន?
Nebula ដែលស្ថិតនៅកៀកផែនដីយើងបំផុតមានឈ្មោះថា Helix ដោយវាមានចម្ងាយជិត ៧០០ឆ្នាំពន្លឺពីផែនដី (១ឆ្នាំពន្លឺ = ៩.៤៦ទ្រីលានគីឡូម៉ែត្រ) ជាមួយនឹងអាយុកាល ១០,៦១០ឆ្នាំ។ Helix Nebula ជាកាកសំណល់នៃផ្កាយស្លាប់មួយ ហើយទំហំមុខកាត់របស់ Nebula មួយនេះ គឺ ៥.៧៤ឆ្នាំពន្លឺ។
សម្រាប់ការអង្កេតរកមើល Helix Nebula ដែលមានរូបរាងស្រដៀងនឹង «កែវភ្នែក» គឺអាចថាពិបាកផង និងស្រួលផង។ ភាពងាយស្រួលនោះ គឺវានៅជិតយើងជាងគេ ហើយភាពលំបាកនោះ គឺដោយសារតែវាមានពន្លឺខ្សោយ ដែលតម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ទីតាំងច្បាស់លាស់ និងមានតេឡេស្កូបសមល្មមមួយ៕
ប្រែសម្រួល៖ Cambo Space (ឥន្ទ វុត្ថា)
ប្រភព៖ SPACE/Astronomy/NASA (ថ្ងៃចន្ទ ទី១៩ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២២)