មកស្គាល់ «រណ្តៅអាចម៍ផ្កាយធំៗទាំង ១០ នៅលើផែនដី និងគ្រាប់ពេជ្រ ដែលអាចម៍ផ្កាយមួយបាននាំមក…»
(អង់គ្លេស)៖ ការវាយប្រហារដោយអាចម៍ផ្កាយ មកលើភពផែនដី ពិតជាប្រវត្តិដ៏គួរឲ្យឈឺចាប់ និងខ្លោចផ្សារខ្លាំងណាស់ ជាពិសេសកាលពីជំនាន់ដាយណូស័រ ដែលធ្វើឲ្យសម័យកាលនោះរលំរលាយ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែហេតុនោះហើយ ទើបក្រោយមកមនុស្សអាចវត្តមានបាន។ តែទោះបីជាបែបនេះក្តី វត្តមានមនុស្សជាង ១លានឆ្នាំ នៅលើភពផែនដីនេះ មិនប្រាកដថានឹងសុខសាន្តរហូតនោះឡើយ។
ខាងក្រោមនេះ គឺជាប្រវត្តិអាចម៍ផ្កាយធំៗទាំង ១០ដុំ ដែលធ្លាប់ធ្លាក់មកលើផែនដី គិតចាប់តាំងពីរាប់ពាន់លានឆ្នាំមុន មកទល់នឹងសតវត្សរ៍ទី ២១ នេះតែម្តង៖
១. រណ្តៅអាចម៍ផ្កាយ Vredefort Crater៖ វាជារណ្តៅដែលកើតឡើងដោយអាចម៍ផ្កាយ Vredefort ធ្លាក់មកលើផែនដី កាលពី ២ពាន់លានឆ្នាំមុន នៅត្រង់តំបន់ Free State នៃប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូង។ រណ្តៅនេះបានក្លាយជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោក របស់អង្គការយូនីស្កូ កាលពីឆ្នាំ២០១៥ ហើយវាមានកាំ ១៩០គីឡូម៉ែត្រ ជារណ្តៅអាចម៍ផ្កាយធំបំផុតលេខ ១ លើលោក។
២. រណ្តៅអាចម៍ផ្កាយ Sudbury Basin៖ ជារណ្តៅដែលមានអាយុកាល ១.៨ពាន់លានឆ្នាំមកហើយ ដោយស្ថិតនៅតំបន់ Ontario ប្រទេសកាណាដា ដោយវាមានមុខកាត់ទំហំ ១៣០គីឡូម៉ែត្រ ជារណ្តៅអាចម៍ផ្កាយ Sudbury ជាប់លេខ ២ លើលោក។
៣. រណ្តៅអាចម៍ផ្កាយ Acraman Crater៖ ជារណ្តៅដែលមានអាយុកាល ៥៨០លានឆ្នាំមកហើយ ដោយវាស្ថិតនៅភាគខាងត្បូង នៃប្រទេសអូស្ត្រាលី ដែលបច្ចុប្បន្ន ជាតំបន់ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា Lake Acraman ជាមួយនឹងមុខកាត់រហូតដល់ទៅ ៩០គីឡូម៉ែត្រឯណោះ។
៤. រណ្តៅអាចម៍ផ្កាយ Woodleigh Crater៖ ជារណ្តៅដែលមានអាយុកាល ៣៦៤លានឆ្នាំមកហើយ ដោយវាស្ថិតនៅភាគខាងលិចប្រទេសអូស្ត្រាលី ជាមួយនឹងមុខកាត់ពី ៤០ ទៅ ១២០គីឡូម៉ែត្រ ដោយសារតែរូបរាងរបស់វា គឺមានការខុសប្លែកពីរណ្តៅដទៃៗទៀត។
៥. រណ្តៅអាចម៍ផ្កាយ Manicouagan Crater៖ ជារណ្តៅដែលមានអាយុកាល ២១៥លានឆ្នាំមកហើយ ស្ថិតនៅទីក្រុង Quebec ប្រទេសកាណាដា ជាមួយនឹងមុខកាត់ប្រវែង ១០០គីឡូម៉ែត្រ។ វាបានក្លាយជាបឹងមួយដែលមានឈ្មោះថា Lake Manicouagan។
៦. រណ្តៅអាចម៍ផ្កាយ Morokweng Crater៖ ជារណ្តៅស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ភាគពាយ័ព្យ នៃប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូង ដោយមានអាយុកាលប្រមាណ ១៤៥លានឆ្នាំមកហើយ ជាមួយនឹងមុខកាត់ ៧០គីឡូម៉ែត្រ។ រណ្តៅនេះពិតជាអស្ចារ្យ ព្រោះសំណល់អាចម៍ផ្កាយដែលបង្កើតវានេះ មានក្នុងរណ្តៅនៅឡើយ។
៧. រណ្តៅអាចម៍ផ្កាយ Kara Crater៖ ជារណ្តៅដែលកើតឡើងកាលពី ៧០.៣លានឆ្នាំមុន ដោយស្ថិតនៅតំបន់ Nenetsia នៃប្រទេសរុស្ស៊ី ជាមួយនឹងមុខកាត់ជាង ៦៥គីឡូម៉ែត្រ។
៨. រណ្តៅអាចម៍ផ្កាយ Chicxulub Crater៖ ជារណ្តៅដែលបានកើតឡើង កាលពី ៦៥លានឆ្នាំមុន ស្ថិតនៅតំបន់ឈូងសមុទ្រឧបទ្វីប Yucatan នៃប្រទេសម៉ិចស៊ីកូ។ មុខកាត់របស់វាសន្ធឹងពី ១៧០ ទៅ ៣០០គីឡូម៉ែត្រ។ វាក៏អាចត្រូវបានហៅថា ជារណ្តៅធំបំផុតផងដែរ ដោយអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រអះអាងថា ជំនាន់ដាយណូស័រ គឺត្រូវបានរលំរលាយដោយសារ Chixulub មួយនេះ។
៩. រណ្តៅអាចម៍ផ្កាយ Popigai Crater៖ ស្ថិតនៅតំបន់ Siberia នៃប្រទេសរុស្ស៊ី ដែលវាជារណ្តៅបង្កឡើងដោយអាចម៍ផ្កាយធ្លាក់ចំ កាលពី ៣៥.៧លានឆ្នាំមុន ហើយវាជាប្រភពនៃរ៉ែពេជ្រ ច្រើនបំផុតនៅលើសកលលោក ដែលគេបានដាក់ឈ្មោះថា ដុំពេជ្របុកទង្គិចផែនដី។
១០. រណ្តៅអាចម៍ផ្កាយ Chesapeake Bay Crater៖ ស្ថិតនៅរដ្ឋ Virginia សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលត្រូវបានរកឃើញនៅអំឡុងទសវត្សរ៍ ១៩៨០ ដែលចម្ងាយ ២០១គីឡូម៉ែត្រ ពីរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន។ វាជារណ្តៅមានមុខកាត់ ៨៥គីឡូម៉ែត្រ ជារណ្តៅចុងក្រោយធំផុត ដែលបង្កឡើងដោយអាចម៍ផ្កាយខ្នាតធំ (មានមុខកាត់ខ្ទង់រាប់គីឡូម៉ែត្រឡើងទៅ) ធ្លាក់មកលើផែនដី៕ ប្រភព៖ National Geographic
