យល់ដឹងពី «ផ្កាយកូនមាន់» និងមូលហេតុដែលផ្កាយខ្លះមានពន្លឺព្រិចៗ លើផ្ទៃមេឃផែនដី (អត្ថបទសំណូមពរ) (វីដេអូ)

(បរទេស)៖ ជាច្រើនឆ្នាំមកហើយដែលប្រិយមិត្តបានសំណូមពរឲ្យ Cambo Space ធ្វើអត្ថបទ និងវីដេអូអំពីផ្កាយកូនមាន់ ដូច្នេះពេលនេះសំណូមពររបស់ប្អូនបានសម្រេចហើយ ខណៈសំនួរមួយទៀតថា តើហេតុអ្វីបានជាផ្កាយមួយចំនួនលើផែនដី បញ្ចេញពន្លឺព្រិចៗ (ឡើងចុះៗ) នោះក៏នឹងត្រូវបកស្រាយក្នុងអត្ថបទនេះជាមួយគ្នាដែរ។

• តើផ្កាយកូនមាន់នោះជាអ្វី?

សម្រាប់ក្រុម «ផ្កាយកូនមាន់» ដែលខ្មែរយើងតាំងពីបុរាណបានដាក់ឈ្មោះឲ្យនោះ មានទីតាំងស្ថិតក្នុងតារានិករ Taurus នៅមិនឆ្ងាយពីតារានិករ អូរ៉ាយអិន (Orion) (ផ្កាយយាមនង្គ័ល ឬ Orion’s Belt) នោះឡើយ ដែលជាហេតុនាំឲ្យមនុស្សម្នាលើភពផែនដី ងាយកត់ចំណាំនៅពេលយប់មកដល់ និងមេឃស្រឡះល្អ។

ជនជាតិចិនពីបុរាណបានហៅក្រុមផ្កាយកូនមាន់នោះថា ម៉ៅ (mǎo) មានន័យថា «ផ្កាយក្បាលខ្លាមានប្រភពពីភាគខាងលិច» ខណៈជនជាតិក្រិកពីបុរាណហៅក្រុមផ្កាយនោះថា បងប្អូនស្រីទាំង៧ (the Seven Sisters) និងជនជាតិដើមនៅអាមេរិកខាងជើងវិញបានហៅថា ភ្លីយ៉ាឌីស (Pleiades) ដោយចង់សម្តៅលើក្មេងៗកំព្រា ឬក្មេងៗដែលវង្វេងចេញពី កុលសម្ព័ន្ធជាដើម។ បច្ចុប្បន្នេះ ឈ្មោះជាផ្លូវការក្នុងកម្មវិធីសិក្សានៅប្រទេសលោកខាងលិច បានហៅក្រុមផ្កាយកូនមាន់នោះថា Pleiades ហើយវាគឺជាកញ្ចុំផ្កាយមួយ (Pleiades Star Cluster) ដោយមានឈ្មោះបច្ចេកថា M45។

• ចម្ងាយ ចំនួន និងទំហំរបស់សមាជិកគោលៗនៃក្រុមផ្កាយកូនមាន់ (Pleiades Cluster)

ក្រុមផ្កាយកូនមាន់មានចម្ងាយជាមធ្យម ៤៤០ឆ្នាំពន្លឺពីភពផែនដី (១ឆ្នាំពន្លឺ = ៩.៤៦ទ្រីលានKm)។ ប្រាកដណាស់ មនុស្សពីបុរាណនៅបច្ចិមប្រទេសបានហៅក្រុមផ្កាយកូនមាន់ថា បងប្អូនស្រីទាំង៧ ឬខ្លះហៅថាបងប្អូនប្រុសទាំង៧នោះ ទំនងដោយសារតែពួកគេមើលឃើញ ផ្កាយភ្លឺជាងគេចំនួន ៧ នៅក្នុងកញ្ចុំនោះឯង (បើមើលនឹងភ្នែកពីភពផែនដីទៅ)។ តែតាមការពិត Pleiades Cluster នោះមានសមាជិកជាផ្កាយទាំងតូច និងធំសរុបក្នុងចំនួនជាង ១,០០០ដួងឯណោះ ដែលស្ថិតនៅជាសម្ព័ន្ធជាមួយគ្នា ដូច្នេះហើយទើបតារាវិទូចាត់ថ្នាក់ពួកវាថាជា «កញ្ចុំផ្កាយ» (cluster)។

ទោះជាបែបនេះក្តី តារាចំនួនតែ ៩ដួងប៉ុណ្ណោះនៅក្នុងកញ្ចុំផ្កាយកូនមាន់នោះ ដែលនៅតែជាផ្កាយដ៏គួរចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំង ពីសំណាក់មនុស្សតាំងពីបុរាណមកទល់នឹងបច្ចុប្បន្ន។ ជនជាតិក្រិកពីបុរាណបានដាក់ឈ្មោះឲ្យផ្កាយដែលគេហៅថា បងប្អូនស្រីទាំង ៧ នោះដូចជា អាល់សាយអូនី (Alcyone), អាស្តេរ៉ូប (Asterope), សេឡាណូ (Celaeno), អេឡិចត្រា (Electra), ម៉ៃយ៉ា (Maia), មារ៉ូព (Merope), និង តេយជែត (Taygete)។

បន្ថែមពីខាងលើនេះ ជនជាតិក្រិកពីបុរាណក៏បានដាក់ឈ្មោះឲ្យផ្កាយភ្លឺខ្លាំង២ដួងទៀត នៅក្នុង Pleiades Cluster ផងដែរនោះគឺ អាត្លាស់ (Atlas) និង ភ្លីយ៉ន (Pleione)។ សម្រាប់ផ្កាយដែលមានទំហំធំជាងគេក្នុង Pleiades Cluster នោះគឺ Merope ដែលមានកាំ (radius) ប្រវែងវែងជាងកាំព្រះអាទិត្យយើងដល់ទៅជាង ៧ដងណោះ ហើយជាផ្កាយពណ៌ខៀវ-ស ស្ថិតក្នុងជំពូក B-type ដែលមានទំហំស្ទើរជាងតារាយក្ស (ស្ថិតក្នុងជំពូក subgiant star)។ សម្រាប់ផ្កាយដែលតូចជាងគេក្នុងចំណោមផ្កាយទាំងជាង ១,០០០ដួងក្នុងកញ្ចុំនោះ ក្រុមតារាវិទូមិនអាចដឹងច្បាស់នៅឡើយទេ។

• តើភព (Exoplanet) ចំនួនប៉ុន្មានហើយ ត្រូវបានរកឃើញក្នុងកញ្ចុំផ្កាយកូនមាន់?

គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២៤នេះ មិនទាន់ភព (Exoplanet) ផ្លូវការណាមួយត្រូវបានរកឃើញ នៅគោចរជុំវិញផ្កាយណាមួយក្នុងកញ្ចុំផ្កាយកូនមាន់នោះនៅឡើយទេ ប៉ុន្តែក្រុមតារាវិទូបានសង្ស័យ និងកំពុងបន្តការសង្កេតលើផ្កាយមួយដួង ដែលមានលេខសម្គាល់ថា HD 23514 នៅក្នុង Pleiades Cluster នោះ ដោយវាអាចកំពុងមានភពស្រដៀងនឹងផែនដី ភពអង្គារ ឬភពសុក្រ កំពុងតែកកើតនៅជុំវិញវា។

• ហេតុអ្វីផ្កាយខ្លះលើមេឃផែនដីពេលរាត្រី តែងបញ្ចេញពន្លឺភ្លឹបភ្លែតៗ (ឡើងចុះ)?

សម្រាប់មូលហេតុដែលបង្កឲ្យមានបាតុភូតព្រិចៗនេះឡើង គឺដោយសារតែបរិយាកាសផែនដីជាចម្បងតែម្តង។ នៅពេលដែលពន្លឺផ្កាយទាំងនោះ ចល័តឆ្លងកាត់បរិយាកាសផែនដី វាបានរងឥទ្ធិពលពីខ្យល់បោកបក់នៅក្នុងបរិយាកាសផ្នែកខាងក្រោម ព្រមទាំងតំបន់មួយចំនួនដែលមានសីតុណ្ហភាព និងដង់ស៊ីតេខុសៗគ្នាផងដែរ ដែលសុទ្ធសឹងតែជាកត្តាអាចជំរុញឲ្យពន្លឺផ្កាយនានាប្រែប្រួលទម្រង់ (ព្រិចៗឡើងចុះៗ ឬភ្លឹបភ្លែតៗ) នៅពេលមនុស្សនៅលើដីមើលទៅលើផ្ទៃមេឃ។

តែពេលយើងស្ថិតនៅទីអវកាសដែលគ្មានបរិយាកាសផែនដី យើងនឹងមិនមើលឃើញផ្កាយមានពន្លឺព្រិចៗបែបនោះឡើយ។ រួចចុះពន្លឺពីភពនានាក្នុងប្រព័ន្ធយើងវិញ? ភពនៅក្នុងប្រព័ន្ធយើងដូចជាភពសុក្រ ពុធ ព្រហស្បតិ៍ សៅរ៍ និងអង្គារជាដើម សុទ្ធសឹងតែស្ថិតជិតៗផែនដីយើងខ្លាំងបំផុត បើធៀបនឹងផ្កាយនានាដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយសែនឆ្ងាយ ចាប់ពីខ្ទង់រាប់ឆ្នាំពន្លឺឡើងទៅ ដូច្នេះពន្លឺរបស់ភពនានាក្នុងប្រព័ន្ធយើង ដែលបានមកពីចំណាំងផ្លាតនៃពន្លឺព្រះអាទិត្យដែរនោះ មិនអាចបញ្ចេញភ្លឹបភ្លែតៗដូចផ្កាយនោះឡើយ លើផ្ទៃមេឃផែនដីពេលរាត្រី៕

រៀបរៀង និងប្រែសម្រួល៖ ឥន្ទ វត្ថា (រក្សាសិទ្ធិដោយ៖ Cambo Space)
ប្រភព៖ EarthSky / BYJU / Roya Museums Greenwich / NASA (ថ្ងៃចន្ទ ទី៤ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៤)